Omschrijving:
Achtergrond
De groep “zware metalen” is de naam voor metalen met een grote dichtheid. Bekende zware metalen zijn: cadmium (Cd), kwik (Hg), lood (Pb), Chroom (Cr), koper (Cu) en zink (Zn). Door de vaak bijzondere eigenschappen worden deze metalen in allerlei producten toegepast. Denk aan toepassingen van koper en zink in leidingen en dakgoten. Kwik werd vroeger gebruikt in biociden. Bekende toepassingen in de papierindustrie zijn de aanwezigheid van zware metalen in pigmenten en kleurstoffen. Zware metalen kunnen zich daarnaast ook al in het hout en het proceswater bevinden. Gebruikt papier kan ook zware metalen bevatten, bijvoorbeeld afkomstig uit drukinkten.
Milieuaspecten
Door de grote variëteit in zware metalen kunnen niet alle milieueffecten hier uitvoerig behandeld worden. In algemene zin kan wel gesteld worden dat veel zware metalen giftig en bioaccumulatief zijn (ze hopen zich op tot hogere concentraties doordat ze niet goed afbreken). Uit de verplichte registratie van de emissie van zware metalen in de EU blijkt dat emissie uit de papierindustrie veelal in het water plaatsvindt en dat met name de emissies van zink, lood, nikkel en koper significant zijn. Hoewel de concentratie van zware metalen in het eindproduct (papier) beperkt is, kunnen ze bij grote hoeveelheden papier accumuleren en daardoor wel negatieve milieueffecten veroorzaken wanneer de metalen in het milieu terecht komen (bij het vergaan van papier of verbranding).
Gezondheidsaspecten
Zware metalen kunnen verschillende gezondheidseffecten hebben. Zo werkt kwik in op het zenuwstelsel, waardoor verlamming kan ontstaan. Lood kan het zenuwstelsel aantasten en leiden tot bloedarmoede. Zink kan leiden tot aderverkalking en schade aan de luchtwegen. Cadmium kan nierafwijkingen tot gevolg hebben (Lenntech, 2008b). De mate en wijze van blootstelling aan de metalen zal veelal bepalend zijn of er sprake is van een gezondheidsrisico. Zo leidt het gebruik van papier niet tot een gezondheidsrisico doordat er geen of nauwelijks blootstelling plaatsvindt aan de metalen in het papier.
Huidige stand van zaken
Het gebruik en de emissie van zware metalen door de papierindustrie wereldwijd is niet bekend. Binnen de EU wordt de emissie van chroom, koper, lood, kwik, nikkel en zink geregistreerd. Het gebruik van verschillende zware metalen is door middel van wetgeving aan banden gelegd (kwik, lood, cadmium).
Keurmerken
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel
Recycled Paper Printing and Publication Papers |
Eis: Colorants (pigments or dyes) containing mercury, lead, cadmium or hexavalent chromium compounds as constituents must not be used.Verificatie: The applicant shall demonstrate compliance with the requirements 3.7 and 3.8 by presenting a statement of the colorant supplier together with Annex 2 to the Contract pursuant to RAL-UZ 72. |
| EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier
Versie: 4 september 2002 |
Eis: Gebruik van kleurstoffen of pigmenten gebaseerd op lood, koper, chroom, nikkel of aluminium is niet toegestaan. Koperfthalocyaninekleurstoffen of -pigmenten mogen wel worden gebruikt.Het gehalte aan ionische verontreinigingen in de gebruikte kleurstoffen mag niet hoger zijn dan: Ag 100 ppm; As 50 ppm; Ba 100 ppm; Cd 20 ppm; Co 500 ppm; Cr 100 ppm; Cu 250 ppm; Fe 2 500 ppm; Hg 4 ppm; Mn 1 000 ppm; Ni 200 ppm; Pb 100 ppm; Se 20 ppm; Sb 50 ppm; Sn 250 ppm; Zn 1 500 ppm. Verificatie: |
| Milieukeur Kantoorpapier Datum ingang: 1 oktober 2007 |
Eis: Toegepaste kleurstoffen, pigmenten of andere hulpstoffen geen zware metalen of zware metaalverbindingen bevatten in hogere concentraties dan de detectiegrens.Verificatie: Technisch dossier (documenten van kleurstoffenleveranciers) en controle VIB. |
| Nordic Swan Chemical module Versie 1.0, 9 oktober 2003 |
Eis: Dye stuffs or pigments in dyes (applies both to the dyeing of pulp and printing inks) must not be based on heavy metals, aluminium or copper (e.g. aluminium in silver colours, copper in gold colours) with the exception of copper in phthalocyanine pigment.Impurities of Pb, Hg, Cr and Cd in dyes (applies to the dying of pulp and printing inks) must not exceed a total content of 100 ppm. The following limit values apply in the case of individual substances in direct dyes: Pb 100 ppm, Hg 4 ppm, Cd 20 ppm and Cr 100 ppm. The following limit values apply in the case of individual substances in pigment dyes: Pb 100 ppm, Hg 25 ppm, Cd 50 ppm and Cr 100 ppm. Verificatie: |
Verificatiemogelijkheden
Alle keurmerken stellen eisen aan de toepassing van kleurstoffen en pigmenten gebaseerd op zware metalen en enkele keurmerken (EU Ecolabel en Nordic Swan) aan de aanwezigheid van verontreinigingen in de kleurstoffen. De keuze van zware metalen verschilt echter sterk. Zo heeft de eis van Blaue Engel op heel andere metalen betrekking dan de eis van het EU Ecolabel. Volgens Milieukeur mag geen enkel zwaar metaal boven de detectiegrens in kleurstoffen, pigmenten en andere hulpstoffen voorkomen. Nordic Swan beperkt de eis weer tot kleurstoffen en pigmenten en sluit alle zware metalen, aluminium en koper uit. Ook de eisen ten aanzien van verontreinigingen verschillen aangezien Nordic Swan ook een eis stelt aan het totaal aan verontreinigingen, terwijl het EU Ecolabel dit niet doet (stelt alleen eisen aan de individuele metalen).
Controle vindt bij alle keurmerken plaats door middel van een verklaring van de aanvrager/producent/leverancier, al dan niet voorzien van een technisch dossier (bijvoorbeeld in de vorm van veiligheidsinformatiebladen).
Ontwikkeling en innovatie
In Nederland heeft de papierindustrie in een convenant (op vrijwillige basis) afgesproken dat de emissies van zware metalen in 2010 met 50%-85% moeten zijn afgenomen in vergelijking met de emissie van 1985. In de textielverwerking zijn voorbeelden te vinden van productieprocessen waarbij zware metalen zijn vervangen door minder schadelijke alternatieven. In principe kunnen ook de zware metalen in kleurstoffen in het papierproductieproces van grafisch en kopieerpapier vervangen worden (zie ook de eisen die Milieukeur en Nordic Swan stellen).
Eisen duurzaam papier
Gezien de negatieve effecten van zware metalen op zowel het milieu als de gezondheid, ligt aandacht voor deze stoffen in het kader van een duurzame papierproductie voor de hand. Wanneer veel belang wordt gehecht aan de afwezigheid van zware metalen in papier, dan kan het beste gekozen worden voor papier met Milieukeur (zware metalen mogen niet aanwezig zijn boven de detectiegrens). Ook Nordic Swan sluit alle zware metalen uit, maar beperkt de eis tot kleurstoffen en pigmenten (wat ook de belangrijkste toepassing is).
Wensen duurzaam papier
Voor zware metalen zijn geen wensen geïdentificeerd die aanvullend op de eisen uit de bestaande milieukeurmerken kunnen worden gehanteerd bij de inkoop van papier.
Referenties
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2008b, European Commission Green Procurement (GPP) Training Toolkit – Module 3: Purchasing recommendations Copying and Graphic Paper Background Product Report, Brussels, Belgium.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf.
CREM, Herziening Milieukeur voor Kantoorpapier, eindrapportage, mei 2003, Amsterdam, Nederland.
Der Blauwe Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.
European Pollutant Emission Register, jaartal onbekend, http://eper.ec.europa.eu/eper/.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Holik, H (ed). 2007. Handbook of paper and board. Ravensburg, Germany: Wiley-VCH Verlag GmbH &Co. KgaA, Weinheim.
Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture, http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.
International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA), jaartal onbekend, Sustainability the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.
Lenntech Water treatment & air purification Holding B.V., 2008b, Lenntech heavy metals, http://www.lenntech.com/heavy-metals.htm.
Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.
Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Stichting Milieukeur, 2007, Certificaatschema kantoorpapier – 1 oktober 2007-1 oktober 2009, http://www.smk.nl/files/certificates/KPSCHEMA_NL6.pdf.