Omschrijving:
Achtergrond
De eucalyptusboom is de grootste bron van virgin vezels voor de papierindustrie. De meeste plantages bevinden zich in Azië, Zuid-Amerika en Zuid-Afrika. Eucalyptus is een snelgroeiende Australische boomsoort. Al na circa 10 jaar is de stam dik genoeg om te gebruiken als grondstof voor papier. Na het kappen groeit uit het wortelgestel een nieuwe stam, die al eerder oogstrijp is. De Eucalyptus kan zich veelal goed hestellen na brand en kan tegelijkertijd de oorzaak zijn van hevige bosbranden als gevolg van de oliehoudende bladeren. Eucalyptushout is in vergelijking met andere houtsoorten goedkoop te produceren. Het is rijk aan vezels. Het zorgt voor extra gladheid en sterkte en maakt het papier minder doorzichtig (opaakheid). Meestal wordt eucalyptus gebruikt in combinatie met vezels van andere houtsoorten. De precieze samenstelling hangt af van het gewenste type papier.
Milieuaspecten
Eucalyptusplantages worden momenteel veelal buiten het oorsprongsgebied Australië aangelegd. De aanleg van zo’n plantage kan direct verantwoordelijk zijn voor verlies aan biodiversiteit als er sprake is van ontbossing. Eucalyptusbomen kunnen ook een volggewas zijn van onder andere koffie, suiker, soja of grasland. In dat geval is het erg lastig om generiek iets te zeggen over de milieueffecten. Eucalyptus kan als uitheemse soort invasief zijn, dat wil zeggen, zich verspreiden ten koste van inheemse soorten. Verder neemt eucalyptus door de snelle groei zeer grote hoeveelheden water en mineralen op, wat kan leiden tot verdroging. De nadelige milieueffecten van eucalyptus kunnen daarom groot zijn. Dit is echter sterk situatieafhankelijk. Het is mede afhankelijk van het type en de hoeveelheden meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen die worden gebruikt. Een positief effect van de productie van eucalyptus is het feit dat het een snelgroeiend gewas is, waardoor de productie per hectare vrij hoog is ten opzichte van andere houtsoorten. Het landgebruik voor een specifieke hoeveelheid hout is daardoor relatief laag. Hierdoor is minder land nodig en is er meer ruimte voor (bijvoorbeeld) natuur.
Gezondheidsaspecten
Door grootschalige aanleg van plantages kunnen negatieve sociaal-maatschappelijke effecten optreden. Zo kan een gebrek aan water en landbouwgrond ontstaan, met mogelijk armoede, ondervoeding, gebrek aan traditionele medicijnen en buffers tegen ziekten en natuurrampen als gevolg. Op eucalyptusplantages kunnen gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen gebruikt worden die tot negatieve gezondheidseffecten kunnen leiden. Niet alleen voor de arbeiders op de plantages, maar ook via emissies naar lucht en water voor de lokale bevolking. Ook hier geldt echter dat de effecten op de gezondheid sterk afhankelijk zijn van de locatie, het management en beheer. De balans kan ook positief zijn. Denk aan de verbeterde inkomenspositie van de bevolking met hieraan gekoppelde positieve effecten voor de gezondheidszorg.
Huidige stand van zaken
Zowel de International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA), de Confederation of European Paper Industries (CEPI) als de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken (NVP) hebben duurzaam bosbeheer opgenomen in de duurzaamheidrapportages. Eucalyptus wordt hierbij niet apart genoemd. Het Forest Stewardship Council initiatief (FSC) is één van de bekendste initiatieven op het gebied van duurzaam bosbeheer. FSC heeft in 2008 monocultuur eucalyptusplantages in het Braziliaanse oerwoud gecertificeerd. Dit heeft veel kritiek teweeggebracht. Aan de ene kant wordt gesteld dat het bos beter beschermd is tegen kap door het een economische waarde te geven. Aan de andere kant wordt gesteld dat de ecologische waarde van eucalyptusmonoculturen zoveel minder is, dat dit niet vergelijkbaar is met de economische waarde en ecosysteemdiensten die een natuurlijk bos levert (FSC, 2008). De Nederlandse overheid heeft ten behoeve van het duurzaam inkopen een meetlat ontwikkeld voor duurzaam geproduceerd hout, het ‘Timber Procurement Assessment System’ (TPAS). Dit beoordelingssysteem bepaalt welk vezelmateriaal uit welk type hout en met welke keurmerken door de Nederlandse overheid als duurzaam beschouwd wordt. Tot op heden (mei 2009) is hout of vezelmateriaal gecertificeerd met FSC, PEFC-Duitsland en FFCS (PEFC-Finland) goedgekeurd.
Keurmerken
De 4 grote keurmerken kijken niet specifiek naar het gebruik van eucalyptushout. Het wordt hetzelfde behandeld als ‘ander’ hout, waarvoor veelal wel eisen op het gebied van duurzaam bosbeheer zijn opgenomen.
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel | Eis: geen eis |
| EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier | Eis: geen eis |
| Milieukeur Kantoorpapier | Eis: geen eis |
| Nordic Swan Paper products | Eis: geen eis |
Verificatiemogelijkheden
Verificatie van eisen ten aanzien van eucalyptus is niet aan de orde aangezien hier geen specifieke eisen aan worden gesteld. Een check op duurzaam bosbeheer is complex en vereist specifieke expertise. Controle in het veld is eigenlijk alleen weggelegd voor organisaties die zich bezighouden met boscertificering, bijvoorbeeld gekoppeld aan FSC en PEFC. Bij een keuze voor keurmerken die door het ‘Timber Procurement Assessment System’ (TPAS) worden erkend als goed keurmerk mag ervan worden uitgegaan dat er sprake is van duurzaam bosbeheer.
Ontwikkeling en innovatie
Duurzaam bosbeheer is continu in ontwikkeling. Een voorbeeld hiervan is het ‘Farmed Trees’ concept van ‘Double A’. Dit initiatief is erop gericht eucalyptus verspreid te planten in een natuurlijk bos zonder hiervoor natuurlijk bos te kappen. Of dit initiatief leidt tot een duurzame productie van Eucalyptus hout is niet duidelijk. Toetsing door erkende keurmerken is vooralsnog de enige praktische methode om de duurzaamheid te kunnen beoordelen.
Eisen duurzaam papier
Gezien de potentiële negatieve effecten van de productie van Eucalyptus is aandacht voor de herkomst van Eucalyptus in het kader van een duurzame papierproductie gerechtvaardigd. Voorgesteld wordt om aan te sluiten bij bestaande initiatieven gericht op het beoordelen van duurzaam bosbeheer. Aangezien er veel verschillende keurmerken voor duurzaam bosbeheer bestaan en de beoordeling van deze keurmerken niet eenvoudig is, wordt voorgesteld wordt om aan te sluiten bij keurmerken die erkend zijn door het ‘Timber Procurement Assessment System’ (TPAS). Een eis is dan dat het papier of het hout dat is gebruikt voor de productie van het papier beschikt over een keurmerk dat is erkend door het TPAS. In het geval van de inzet van gerecycled papier hoeft deze eis (voor de recyclede fractie) niet te worden gesteld.
Wensen duurzaam papier
Met betrekking tot de inzet van eucalyptushout zijn geen wensen geïdentificeerd die aanvullend op de eisen uit de bestaande milieukeurmerken kunnen worden gehanteerd bij de inkoop van papier.
Referenties
Broers, 2007, Braziliaans papierbedrijf moet land teruggeven. Noticias, http://www.noticias.nl/inheems_artikel.php?id=1752.
Commissie van de Europese Gemeenschappen 2007a, Beschikking van de commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG).
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot wijziging van Beschikking 1999/554/EG.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf.
Der Blaue Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.
Double A, 2008, Disclaimer homepage, http://www.doubleapaper.nl/news/detail.asp?nID=6#
European Recovered Paper Council, CEPI, et al, 2008, European Recovered Paper Identification System. http://www.recoveredpaper-id.eu/uploads/recovered_paper.pdf.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2007, Jaarrapportage 2006 en tussentijdse evaluatie Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Forest Stewardship Council (FSC), 2009, Reactie op kritiek FSC systeem, http://www.fscnl.org/nl/doc.phtml?p=Nieuwsoverzicht&item=72.
Forest Stewardship Council (FSC), 2009, Certificering handelsketen (Chain of Custody = CoC), http://www.fscnl.org/nl/doc.phtml?p=Certificering%20handelsketen.
Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture, http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.
International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA), jaartal onbekend, Sustainability the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.
Lang, Chris. Op deze website kan een (gratis) abonnement worden genomen: www.chrislang.org. Per kwartaal wordt een aantal links ontvangen met de meest recente stukken.
Mulder, 2007, Papier hier? Grafisch Informatie Forum, Print Buyer 3, april 2007.
National Geographic, 2009, http://environment.nationalgeographic.com/environment/enlarge/Eucalyptuslogs.html
Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.
Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Profundo (2007). Grondstofketens, bosbouw, pulp & papier, http://www.profundo.nl/page/cat/pulp-papier.