Omschrijving:
Achtergrond
Papierfabrieken hebben veel warmte en elektriciteit nodig voor de productie van papier. Warmte is nodig voor het verhitten van vloeistoffen, het verdampen van water en om de chemische processen te versnellen. Elektriciteit wordt vooral gebruikt voor pompinstallaties en papiermachines. Het droogproces van de vezels kost met 25 % van het totale gebruik aan warmte en 20 % van de elektriciteit de meeste energie. Het productieproces van hout naar papier verloopt over het algemeen het meest energie-efficiënt in een geïntegreerde fabriek, een fabriek waarin zowel de pulpproductie als de papierproductie plaatsvindt. Het energieverbruik is een forse kostenpost voor de papier- en kartonindustrie. Dit heeft ertoe geleid dat ook veel inspanningen worden verricht om het energieverbruik omlaag te brengen. Eén van de bijproducten van het pulpproductieproces is het zogenaamde zwart afvalloog. Dit ontstaat als hout als grondstof wordt gebruikt. Net als boomschors heeft dit afvalloog een hoge verbrandingswaarde. Verbranding hiervan levert ook energie die gebruikt kan worden in de rest van het productieproces.
Milieuaspecten
Bij de locatiekeuze van een nieuwe papierfabriek speelt de beschikbaarheid van energie al een voorname rol. Deze gebruikte energiemix verschilt per fabriek. Bij het vaststellen van de milieueffecten van het energieverbruik is het dan ook van belang te weten welke energiebronnen er allemaal gebruikt worden. Het gebruik van éénmalige fossiele grondstoffen, zoals olie en steenkool, leidt tot uitputting van deze grondstof. Verbranding veroorzaakt emissies van CO2, stikstofoxiden, zwaveloxides (zoals zwaveldioxide en zwaveltrioxide), koolmonoxide, formaldehyde en fijnstof. Dit leidt bijvoorbeeld tot klimaatverandering, verzuring, vermesting en een slechtere luchtkwaliteit. Aan het gebruik van kernenergie zijn onder meer belangrijke problemen in de afvalfase verbonden. Het gebruik van alternatieve energiebronnen is wereldwijd in opmars, denk aan het gebruik van biomassa, wind- en zonne-energie of geothermische warmtebronnen (aardwarmte). Ook het produceren van zogenaamde ‘duurzame’ vormen van energie kan echter negatieve milieueffecten tot gevolg hebben. Zo kan de bouw van waterkrachtcentrales een belangrijke impact op biodiversiteit in de omgeving hebben. Het palet aan biobrandstoffen is breed en de ontwikkeling ervan gaat in een hoog tempo. De “eerste generatie” op basis van voedingsgewassen zoals maïs, koolzaad en suikers werd gevolgd door een “tweede generatie”. Hiermee worden de grondstoffen bedoeld die niet direct concurreren met voedsel; denk aan houtsnippers, stro en allerlei organische afvalstromen. Met “de derde generatie” wordt brandstof op basis van algen bedoeld. Biomassa is een belangrijk energiebron voor de papiersector.
Gezondheidsaspecten
Gezondheidsaspecten gerelateerd aan het verbruik van energie betreffen vooral de gevolgen van de emissie van stikstofoxiden, zwaveloxiden, formaldehyde en fijnstof. Een verhoogde concentratie fijnstof met het gelijktijdig optredende mengsel van andere luchtverontreiniging kan onder meer tot luchtwegklachten leiden, zoals astma-aanvallen, benauwdheid en hoesten (RIVM, juni 2009). Meer informatie over de gezondheidsaspecten van specifieke stoffen zijn opgenomen in de factsheets ‘formaldehyde’ en ‘emissies naar lucht en water’.
Huidige stand van zaken
Er is een groot verschil tussen de hoeveelheid energie die nodig is voor het produceren van papier op basis van (grotendeels) virgin vezels en papier op basis van gerecyclede papiervezels. De ‘European Commission Green Public Procurement (GPP) Training Toolkit’ maakt melding van een gemiddeld energiegebruik van 5.000-10.700 kWh per ton papier bij het gebruik van virgin vezels ten opzichte van een gemiddeld energiegebruik van 1.700-5.500 kWh per ton voor gerecycled papier (Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2008b). In dit energieverbruik wordt onder meer voorzien door de inzet van biomassa. De Europese papier- en pulpindustrie gebruikt al voor 53% biomassa als energiebron (CEPI, 2007). Dankzij warmtekrachtkoppeling is de sector in Nederland bovendien een netto leverancier van elektriciteit (VNP, 2009).
Deze energiecijfers zijn overigens niet goed vergelijkbaar met de eisen die in de keurmerken worden gesteld. Zo stelt Milieukeur bijvoorbeeld eisen aan het gebruik van niet hernieuwbare energie, niet aan het totale energieverbruik.
Keurmerken
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel | Geen eis |
| EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier
Versie: 4 september 2002 |
Eis: Het elektriciteitsverbruik met betrekking tot de productie van pulp en papier wordt in punten (PE) uitgedrukt. Dit is het stroomverbruik in verhouding tot de geproduceerde hoeveelheid pulp en papier. Het aantal punten moet minder of gelijk zijn aan 1,5 Ook het brandstofverbruik (warmte) wordt in punten uitgedrukt, dit moet eveneens minder of gelijk zijn aan 1,5.Verificatie: De aanvrager moet gedetailleerde berekeningen en onderliggende documenten indienen waaruit blijkt dat aan het criterium wordt voldaan. Eis: Verificatie: |
| Milieukeur Kantoorpapier
Datum ingang: 1 oktober 2007 |
Eis: Het verbruik van niet-hernieuwbare energie dient lager te zijn dan: Voor geïntegreerde productie (virgin vezels): 6,0 GJ per ton geproduceerd papier. Voor niet geïntegreerde productie (virgin vezels): 8,7 GJ per ton geproduceerd papier. Voor geïntegreerde productie (gerecyclede vezels): 8,8 GJ per ton geproduceerd papier.Verificatie: Technisch dossier. |
| Nordic Swan Paper products
Basic Module, Versie 1.0, 9 oktober 2003 |
Eis: Het berekenen van het totaal aan elektriciteit- en brandstofverbruik uitgedrukt in punten. De wijze van berekenen is gespecificeerd.Verificatie: Verklaring van de aanvrager met berekeningen en onderliggende documenten |
Verificatiemogelijkheden
Alle keurmerken (met uitzondering van Blauwe Engel dat geen eisen stelt) vereisen het overleggen van berekeningen en documenten die deze berekening onderbouwen. Voor papier met de betreffende keurmerken wordt zodoende goed gecontroleerd of aan de eisen is voldaan. De eisen zijn overigens niet gelijk. Het Europees Ecolabel stelt tevens een eis aan de emissie van CO2. Nordic Swan en Mileukeur doen dit niet op basis van methodische overwegingen. Daarnaast richt Milieukeur zich uitsluitend op niet hernieuwbare energie en kijkt Nordic Swan naar alle energie. Milieukeur stelt ook een absolute eis aan het energieverbruik, terwijl EU Ecolabel en Nordic Swan met puntensystemen werken. Er zijn dus veel verschillen en het is niet eenvoudig vast te stellen welke keurmerk uiteindelijk strenger is.
Ontwikkeling en innovatie
In de afgelopen 10 jaar is de papierproductie gestegen met circa 27%. Het absolute (primaire) energieverbruik is daarbij gelijk gebleven. Doelstelling van de sector is de efficiency nog verder te verbeteren en het energieverbruik per ton product verder omlaag te brengen. De VNP heeft diverse ‘doorbraaktechnologieën’ benoemd die in 2020 operationeel moeten zijn. De vereniging heeft als doel gesteld om het energieverbruik van papier- en kartonfabrieken voor 2020 te halveren. In samenwerking met SenterNovem werkt de papier- en kartonindustrie aan de ‘Energietransitie Papierketen’. Hierbinnen wordt aan 6 verschillende innovatieprogramma’s gewerkt, waaronder het programma ‘Energy Neutral Paper’. Hierin wordt onderzoek gedaan naar het benutten van nevenstromen uit de papierproductie als potentiële energiebronnen en de inzet van alternatieve energiebronnen. Het doel is om te komen tot een papier- en kartonsector die onafhankelijk is van fossiele brandstoffen (SenterNovem, 2008).
De Europese papierbranche (CEPI) heeft in 2007 een Carbon Footprint Framework opgesteld voor papier en kartonproducten. De tien elementen in dit framework beslaan onder andere de CO2-opslag in bossen, de emissie van broeikasgassen bij de productie van papier- en kartonproducten en tijdens transport. Deze methodiek heeft mede bijgedragen aan de verdere ontwikkeling van gestandaardiseerde ‘carbon footprint’ methodieken, zoals de ‘PAS 2050’ en de ‘ISO14067’ (in ontwikkeling). Als aanvulling op het Carbon Footprint Framework publiceerde CEPI in december 2009 de ‘Transport Carbon Footprint Assessment Guidelines’ voor het bepalen van de carbon footprint van het transport dat met een product samenhangt.
Eisen duurzaam papier
Gezien de negatieve effecten van energieverbruik op het milieu is de aandacht hiervoor in het kader van een duurzame papierproductie terecht. Blaue Engel stelt geen eisen aan het energieverbruik en is op dit aspect dan ook geen keuzemogelijkheid. Aangezien niet kan worden vastgesteld welk keurmerk (EU Ecolabel, Nordic Swan of Milieukeur) de strengste energie-eisen hanteert kan dit niet worden gebruikt voor het aangeven van een voorkeur. De eisen van Milieukeur werken niet via een puntensysteem en zijn gericht op niet-hernieuwbare energiebronnen, waardoor de toepassing van hernieuwbare energiebronnen (zoals biobrandstoffen) wordt gestimuleerd. Dit kan een overweging zijn om voor Milieukeur te kiezen.
Opmerkelijk is dat er in het kader van duurzaam inkopen door de overheid (nog) geen eisen worden gesteld aan het energieverbruik van de papierproductie.
Wensen duurzaam papier
Met betrekking tot het energieverbruik zijn geen wensen geïdentificeerd die aanvullend op de eisen uit de bestaande milieukeurmerken kunnen worden gehanteerd bij de inkoop van papier.
Referenties
Biogasnieuws, 2009 Biothane maakt biogas uit afvalwater voor papierfabriek in Hongarije http://biogasnieuws.blogspot.com/2009/02/biothane-maakt-biogas-uit-afvalwater.html.
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2001a, Richtlijn 2001/77/EG van het Europees Parlement en de Raad van 27 september 2001 betreffende de bevordering van elektriciteitsopwekking uit hernieuwbare energiebronnen op de interne elektriciteitsmarkt, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32001L0077:NL:HTML.
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007a, Beschikking van de commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG).
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot wijziging van Beschikking 1999/554/EG.
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2008b, European Commission Green Procurement (GPP) Training Toolkit – Module 3: Purchasing recommendations Copying and Graphic Paper Background Product Report, Brussels, Belgium.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf.
De Provinciale Milieufederaties en Stichting Natuur en Milieu, 2008, heldergroene biomassa, http://www.natuurenmilieu.nl/pdf/0000_heldergroene_biomassa_januari_2008.pdf.
Der Blauwe Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.
Energy Research Center of the Netherlands (ECN), 2008, Factsheet Biomassa-centrales,
European Commision, 2006, Factsheet: Biofuels in the European Union: an agricultural perspective, http://ec.europa.eu/agriculture/publi/fact/biofuel/2007_en.pdf.
European Environmental Agency (EEA), 2006a, EEA Technical report No 5/2006; Paper and cardboard — recovery or disposal? Review of life cycle assessment and cost-benefit analysis on the recovery and disposal of paper and cardboard European Environment Agency, EEA Copenhagen, Denmark, http://www.eea.europa.eu/publications/technical_report_2006_5.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Geldersemilieufederatie, jaartal onbekend, Samen voor ene groend en gezond Gelderland, http://www.geldersemilieufederatie.nl/index3.php?spcatid=2&sptekst=67&subcat=67.
Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.
International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA), jaartal onbekend, Sustainability the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2003, Energieverbruik in de Nederlandse papier- en karton industrie- een overzicht van beleid, cijfers en besparingsmogelijkheden, VNP, Hoofddprp, Nederland.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), jaartal onbekend, Sappi Maastricht, http://vnp-online.nl/index.cfm?fuseaction=show.page&pageId=1111124.
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), jaartal onbekend, Biobrandstoffen Vraag en antwoord, http://www.vrom.nl/pagina.html?id=20930.
Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.
Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
RIVM, website, juni 2009. http://www.rivm.nl/milieuportaal/dossier/smog/gezondheidseffect/
SenterNovem, website ‘Creatieve Energie; EnergieTransitie’, 2008. http://www.senternovem.nl/energietransitieke/projectengalerij/papierindustrie.asp
SenterNovem, Criteria voor het duurzaam inkopen van papier, 2 april 2009.
Stichting Milieukeur, 2007, Certificaatschema kantoorpapier – 1 oktober 2007-1 oktober 2009, http://www.smk.nl/files/certificates/KPSCHEMA_NL6.pdf.
VNP, website, 2009. http://www.vnp-online.com/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=113
VNP, Energieverbruik in de Nederlandse papier- en kartonindustrie, 2003.