Chloor

Omschrijving: 
Achtergrond
Chloor is een element dat in allerlei verbindingen voorkomt. Gebonden aan Natrium wordt het bijvoorbeeld de vaste stof keukenzout. Opgelost kennen we het als zoutzuur. De bekendste gasvorm is chloorgas, een zeer reactief geelgroen gas met een sterke geur. Chloorfenolen zijn organische verbindingen. Chloor kan in vloeibare vorm aan zowel virgin als gerecyclede vezels worden toegevoegd tijdens het pulpproces en tijdens het bleekproces. Hierdoor wordt het papier steviger en witter van kleur. In plaats van chloorgas kan ook chloordioxide gebruikt worden. Zowel chloor, chloordioxide als hypochloriet kunnen in water adsorbeerbare organische halogeenverbindingen vormen (AOX; organochloorverbindingen). Hoge concentraties hiervan komen voor in met chloorgas gebleekt papier. Naast de blekende eigenschappen kunnen chloorverbindingen ook als biocide gebruikt worden.

Milieuaspecten 
Doordat alle houtsoorten van nature organische chloorderivaten bevatten is volledig chloorvrij papier niet mogelijk. De vorm en concentratie waarin het element voorkomt varieert echter sterk. De zogenaamde “afbraaktijd” is dan ook een belangrijk gegeven bij het bepalen van de milieubelasting. Sommige stoffen zijn in enkele uren afgebroken, andere doen er maanden of jaren over. Factoren die de afbraak beïnvloeden zijn onder andere: de aanwezige micro-organismen, temperatuur, voeding en vochtigheid. Het is dus niet eenvoudig om dé afbraaktijd van de verschillende chloorverbindingen aan te geven. Om de risico’s van verschillende stoffen voor het milieu aan te geven bestaan er verschillende categorieën met bijbehorende symbolen. De term “milieugevaarlijk” slaat op stoffen die ernstige schade voor het milieu opleveren wanneer ze vrijkomen in het oppervlaktewater. Milieugevaarlijk en ecotoxisch zijn synoniemen (in plaats van giftig wordt ook wel het woord “toxisch” gebruikt). Giftige stoffen kunnen bij inname acute of chronische gezondheidseffecten geven of zelfs de dood veroorzaken. Corrosieve stoffen  zijn bijtend en tasten de huid aan. Chloorgas is milieugevaarlijk én giftig. Chloordioxide en hypochloriet zijn giftig en corrosief. Waterstofchloride is corrosief. Al deze stoffen zijn vluchtige organische stoffen (VOS) die kunnen bijdragen aan smogvorming. Chloor en chloordioxide zijn tevens broeikasgassen. Samenvattend kan worden gesteld dat de emissie van chloor en chloorverbindingen lokaal tot relevante milieueffecten kunnen leiden.

Gezondheidsaspecten
Chloor zelf en de organische halogeenverbindingen die chloor, chloordioxide en hypochloriet kunnen vormen kunnen giftig, corrosief en bioaccumulatief zijn (Environment Agency, 2008).

Huidige stand van zaken
Het gebruik en de emissie van chloor door de papierindustrie wereldwijd is niet bekend. Binnen de Europese Unie mag chloor niet meer als bleekmiddel gebruikt worden. Chloor mag echter nog wel in het productieproces en in de vorm van chloordioxide en hypochloriet gebruikt worden.
In plaats van chloor wordt nu chloordioxide in combinatie met waterstofperoxide en/of ozon en/of zuurstof gebruikt. Deze techniek resulteert in 80% minder AOX en levert het zogenaamde Elementary Chlorine Free (ECF) papier op. Er kunnen dus nog wel chlooremissies plaatsvinden, maar chloordioxide is minder belastend voor het milieu omdat de chloorverbindingen, die bij het bleken hiermee ontstaan, beter afbreekbaar zijn. Daarnaast kan ook waterstofperoxide in combinatie met ozon en/of zuurstof worden gebruikt. Hier komt geen chloor bij vrij en dit procédé levert Totally Chlorine Free (TCF) papier op.

Keurmerken

Keurmerk Eis en verificatie
Blaue Engel

Printing and Publication Papers
primarily made of waste paper

RAL-UZ 72, januari 2009

Recycled Paper
RAL –UZ 14, februari 2009

Eis:
Waste paper treatment shall be done without the use of chlorine and halogenated bleaching agents.
Verificatie:
The applicant shall declare compliance with the requirement in Annex 1 to the Contract pursuant to RAL-UZ 72 and additionally indicate in Survey B the bleaching and complexing agents used.Eis:
Waste paper treatment shall be done without the use of chlorine and halogenated
bleaching agents.
Verificatie:
The applicant shall declare compliance with the requirement in Annex 1 to the Contract and additionally indicate in Survey B the bleaching and complexing agents used.
EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier

Versie: 4 september 2002

Eis:  
Chloorgas mag niet als bleekmiddel worden gebruikt. Dit verbod geldt niet voor het gebruik van chloorgas in samenhang met de productie en de toepassing van chloordioxide.
Verificatie:  
De aanvrager moet een verklaring van de pulpproducent(en) indienen, waarin staat dat er geen chloorgas als bleekmiddel is gebruikt. Opmerking: Hoewel dit vereiste ook van toepassing is op het bleken van gerecycleerde vezels, wordt aanvaard dat de vezels in hun vorige levenscyclus met chloorgas zijn gebleekt.Eis:
De AOX-emissies afkomstig van de productie van iedere gebruikte pulp mogen de 0,25 kg/ADT niet overschrijden. (ADT: Air Dried Ton = luchtgedroogde ton)
Verificatie:
De aanvrager moet testverslagen indienen waarbij de volgende testmethode wordt gebruikt: AOX ISO 9562 (1989).
Milieukeur Kantoorpapier

Datum ingang: 1 oktober 2007

Eis: 
Het gebruik van chloorgas is niet toegestaan.
AOX emissie (naar water) maximaal 0,25 kg/ton papier en voor iedere pulpstroom maximaal 0,4 kg/ton (ADT) pulp.
Verificatie:
Technische dossier of meting op lozingspunt(en) volgens ISO 9562 (AOX) of gelijkwaardige normen.
Nordic Swan Paper products

Chemical Module, Versie 1.0, 9 oktober 2003
+
Basic Module, Versie 1.0, 9 oktober 2003

Eis:
Pulps used in Swan-labelled paper must not be bleached using chlorine gas. The residual quantities created during the production of chlorine dioxide from chlorate are not defined as a component of chlorine gas bleaching.
Verificatie:
This is documented by the pulp producer, see R44 in the Basic Module (declaration of the Nordic Swan applicant + Certification from the pulp manufacturer that chlorine gas is not used for bleaching the pulp.
Eis:
AOX emissions during production of pulp must not exceed 0.40 kg/ton 90% pulp.Verificatie:
The pulp mill will send information on AOX emissions measures as kg/ton 90% pulp to the paper manufacturer and directly to Nordic Ecolabelling. The paper manufacturer must use this information in calculating weighted average values of AOX for the paper, also see R21.

Verificatiemogelijkheden
EU Ecolabel, Milieukeur en Nordic Swan verbieden het gebruik van chloorgas in combinatie met eisen aan de AOX emissie. De reden hiervan is dat het uitsluiten van chloorgas het gebruik van chloordioxide (voor ECF papier) wel toelaat en de AOX emissie in de gaten dient te worden gehouden. Blaue Engel sluit het gebruik van chloor en gehalogeneerde bleekmiddelen (zoals chloordioxide) geheel uit en stelt daarom geen aanvullende eis aan AOX. Voor Blaue Engel is dus alleen ongebleekt of TCF papier acceptabel. In het geval van eisen aan de AOX emissie (EU Ecolabel, Milieukeur en Nordic Swan) is het overleggen van een testrapport noodzakelijk. De eisen ten aanzien van het gebruik van chloorgas bij het bleken van de pulp worden geverifieerd met een verklaring van de aanvrager van het label, voorzien van een verklaring van de pulpproducent.

Ontwikkeling en innovatie 
Chloorgas, chloordioxide en waterstofchloride kunnen nog niet volledig vervangen worden in alle processen. Het gebruik van chloorfenolen in het papierproductieproces kan wel vermeden worden. Het gebruik van chloor(verbindingen) kan beperkt worden door de eerdergenoemde ECF en TCF productie. TCF is minder efficiënt in het omzetten van pulp in papier dan ECF en vereist daarom meer grondstof (pulp of hout). Hier is de afweging dus waar meer belang aan wordt gehecht: het gebruik van chloor of een efficiënt grondstofgebruik. Er wordt ook gewerkt aan blekingsprocedures die geen afvalwater tot gevolg hebben, zogenaamd Total Effluent Free (TEF), of ook wel CLB (Closed Loop Bleeching) genoemd. Over de voordelen van TEF is nog onvoldoende bekend.

Eisen duurzaam papier
Gezien de negatieve milieueffecten en gezondheidseffecten van chloor, chloordioxide, waterstofchloride en PCP, ligt het voor de hand om aan het gebruik van deze stoffen eisen te stellen. De eisen van Milieukeur, Nordic Swan en EU Ecolabel zijn vergelijkbaar (gebruik van chloorgas is verboden en voor de AOX-concentratie is een plafond aangegeven), voor Blaue Engel is alleen ongebleekt of TCF papier acceptabel (en is een eis aan AOX niet of nauwelijks relevant).
Wanneer belang wordt gehecht aan het uitsluiten van papier dat met chloorgas is gebleekt, in combinatie met een beperking van de AOX emissie, voldoet ieder van de 4 keurmerken. Als ook het gebruik van chloordioxide als onwenselijk wordt gezien, kan worden aangesloten bij de Blaue Engel.

Wensen duurzaam papier
Voor chloor zijn geen wensen geïdentificeerd die aanvullend op de eisen uit de bestaande milieukeurmerken kunnen worden gehanteerd bij de inkoop van papier.

Referenties

Belgochlor, 2007, Witboek van chloor. Jules Houtmeijers, Brussel, België. http://www.belgochlor.be/nl/PDF_NL/WITBOEKN.PDF.

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 1996b, Beschikking van de Commissie van 26 februari 1996 inzake het door Denemarken aangemelde verbod op pentachloorfenol (PCP) (96/211/EG), Publicatieblad Nr. L 068 van 19/03/1996 blz. 0032 – 0040.

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 1999. Beschikking van de commissie van 17 februari 1999 tot vaststelling van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor textielproducten, 1999/178/EG.

Commissie van de Europese Gemeenschappen , 2006a, Verordening (EG) nr. 1907/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:396:0001:0848:NL:PDF.

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2006b, Working with the Industry to ensure full REACH compliance throughout the European Union, http://www.reach-compliance.eu/english/legislation/docs/launchers/launch-annex-1-67-548-EEC.html.

Commissie van de Europese Gemeenschappen 2007a, Beschikking van de commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG).

Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot  wijziging van Beschikking 1999/554/EG.

Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf.

Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2008, De productie van papier- van hout tot gestreken papier CEPI, Brussels, Belgium,  http://www.sappi.com/NR/rdonlyres/0C0CEF57-2684-40F4-8B05-A52022EB619B/0/ThePaperMakingProcessDutch.pdf

Der Blauwe Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.

Environment Agency,  2008, Business and Industry, Environmental topics, Pollution and Emission, Pollution inventory, Pollution inventory substances, Halogenated Organic Compounds
http://www.environment-agency.gov.uk/business/topics/pollution/39123.aspx.

European Commission Joint Research Center Institute for Health and Human Protection, jaartal onbekend, European chemical Substances Information System, http://ecb.jrc.ec.europa.eu/esis/

European Environmental Agency (EEA), 2005, The European environment – State and outlook 2005,  http://www.eea.europa.eu/publications/state_of_environment_report_2005_1/SOER2005_all.pdf.

Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2007, Jaarrapportage 2006 en tussentijdse evaluatie Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.

Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.

Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture  http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.

International Agency for Research on Cancer (IARC), 2008, Agents reviewed by the IARC monographs, Volume 1-99 (by CAS Numbers, http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/ListagentsCASnos.pdf.

International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA),  jaartal onbekend, Sustainability the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php.

Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.

Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44

Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.

Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, 2008b, Milieuportaal, dossier, smog, http://www.rivm.nl/milieuportaal/dossier/smog/.

Universiteit Utrecht, Wetenschapswinkel Biologie, Meer milieuvriendelijk papier, Verkennend onderzoek naar de mogelijkheden voor gebruik van milieuvriendelijk papier op de Universiteit Utrecht, Lotte Bensel et al, Augustus 2004.

Voedsel en Warenautoriteit (VWA), 2008, Contaminanten uit papier en karton. http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_file_id=29951.

World Business Council for Sustainable Development (WBCSD), 2008, Sustainable Procurement of Wood and Paper-based Products Guide and resource kit. http://www.sustainableforestprods.org/files/pdfs/Forest%20Procurement%20full%20_web_links.pdf.

World Health Organisation (WHO), 2002, Formaldehyde. (Concise international chemical assessment document ; 40), International Programme on Chemical Safety II.Series, Geneva, http://www.inchem.org/documents/cicads/cicads/cicad40.htm#5.1.