Omschrijving:
Achtergrond
Azo-kleurstoffen en kleurstoffen worden in het papierproductieproces gebruikt om het papier van een uniforme kleur te voorzien. Ze kunnen zich of aan de vezels of aan de oppervlakte van het papier binden. Azo-kleurstoffen zijn aromatische synthetische kleurstoffen gebaseerd op stikstof. Kleurstoffen zijn organische kleurstoffen. Azo-kleurstoffen en kleurstoffen worden na het bleekproces, na de refiner aan de pulp toegevoegd of tijdens het coatingproces op het papier aangebracht (CEPI, 2003). Voor het verbeteren van de retentie (vasthoudend vermogen) worden bindmiddelen toegevoegd.
Milieuaspecten
De milieueffecten van Azo-kleurstoffen en kleurstoffen hangen sterk af van de samenstelling van de kleurstoffen. Azo-kleurstoffen en kleurstoffen kunnen giftig en bioaccumulatief zijn en kunnen schadelijke zware metalen bevatten (zie factsheet ‘Zware metalen’). In het recyclingproces kan het gebruik van (Azo)kleurstoffen van invloed zijn op de benodigde hoeveelheid water, energie, ontinktings- en reinigingsstoffen die nodig zijn om hergebruik mogelijk te maken (zie factsheet ‘Recycling’). Toepassing van Azo-kleurstoffen en kleurstoffen met een hoge retentie kan leiden tot een intensievere ontinkting en reiniging. Dit kan de recyclebaarheid van vezels verkleinen en leidt daardoor indirect tot meer afval. Om dit te voorkomen worden partijen oud papier eerst gemengd voordat het wordt gereinigd en ontinkt, zodat geen grote partijen gekleurd papier in één keer hoeven te worden verwerkt. Het terugwinnen van Azo-kleurstoffen en kleurstoffen is niet altijd mogelijk (IPCC, 2001). Het te recyclen papier kan overigens ook de juiste kleurstoffen bevatten voor het te produceren eindproduct (met blauw gerecycled papier maak je bijvoorbeeld blauw papier; met bont gekleurd papier maak je geen wit papier). Terugwinnen van de kleurstoffen is dan niet nodig.
Gezondheidsaspecten
Blootstelling aan Azo-kleurstoffen en kleurstoffen kan, afhankelijk van de toegepaste kleurstof, verschillende negatieve effecten op de gezondheid hebben, variërend van allergische reacties tot reprotoxische effecten (aantasting van de vruchtbaarheid) en mutagene effecten (erfelijke schade). Afbraakproducten van specifieke Azo-kleurstoffen kunnen carcinogene aminen bevatten (Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2006a; Der Blaue Engel, 2006 en VWA, 2008). Om deze reden is ook wetgeving ontwikkeld gericht op de toepassing van Azo-kleurstoffen in textiel- en leerproducten die in langdurig contact komen met de huid. Voor papier geldt deze wetgeving niet.
Huidige stand van zaken
Het gebruik en de emissie van kleurstoffen door de papierindustrie wereldwijd en binnen de EU is niet bekend. In de papierindustrie zijn voldoende alternatieven voorhanden voor verboden en schadelijke stoffen, waaronder plantaardige, biologisch afbreekbare kleurstoffen (IPPC, 2001).
Keurmerken en Azo-kleurstoffen
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel
Recycled Paper Printing and Publication Papers |
Eis: Azo dyes or pigments which may release one of the amines listed in Directive 2002/61/EEC or in TRGS 6142 must not be used as colorants.Verificatie: The applicant shall demonstrate compliance by presenting a statement of the colorant supplier together with Annex 2 to the Contract pursuant to RAL-UZ 14 / RAL-UZ 72 |
| EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier
Versie: 4 september 2002 |
Er mogen geen azokleurstoffen worden gebruikt die in de volgende aromatische amines kunnen ontleden: 4-amino-bifenyl (92-67-1), benzidine (92-87-5), 4-chloor-o-toluidine (95-69-2), 2-naftylamine (91-59-8), o-aminoazo-toluol (97-56-3), 2-amino-4-nitro-toluol (99-55-8), p-chloor-aniline (106-47-8), 2,4-diamino-anisole (615-05-4), 2,4′-diamino-difenylmethaan (101-77-9), 3,3′-dichloorbenzidine (91-94-1), 3,3′-dimethoxy-benzidine (119-90-4), 3,3′-dimethyl-benzidine (119-93-7), 3,3′-dimethyl-4,4′-diamino-difenylmethaan (838-88-0), p-cresidine (120-71-8), 4,4′-methylene-bis(2-chloor-aniline) (101-14-4), 4,4′-oxy-dianiline (101-80-4), 4,4′-thio-dianiline (139-65-1), o-toluidine (95-53-4), 2,4-toluylendiamine (95-80-7), 2,4,5-trimethyl-aniline (137-17-7), 0-anisidine 2-methoxyaniline (90-04-0), 4-amino azo-benzeen (60-09-3).Verificatie: De aanvrager moet een verklaring overleggen waarin staat dat aan dit criterium is voldaan. |
| Milieukeur Kantoorpapier Datum ingang: 1 oktober 2007 |
Geen eis |
| Nordic Swan Chemical module Versie 1.0, 9 oktober 2003 |
Commercial dye shall not contain dye substances that may shed the amine specified in Table 1. Same list as EU Ecolabel + 2,4-xylidine (95-68-1) and 4,6-xylidine (87-62-7).The chemical producer/supplier shall report full details of classification of the product in form of e.g. a safety data sheet and the composition of the product according to declaration 8 in appendix 2. |
*VIB: veiligheidsinformatieblad volgens EG-richtlijn 91/155 EG en wijzigingen
Keurmerken en kleurstoffen
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel | Eis: Colorants (pigments or dyes) containing mercury, lead, cadmium or hexavalent chromium compounds as constituents must not be used.Verificatie: The applicant shall demonstrate compliance by presenting a statement of the colorant supplier together with Annex 2 to the Contract pursuant to RAL-UZ 14 / RAL-UZ 72 |
| Recycled Paper RAL-UZ 14, februari 2009Printing and Publication Papers primarily made of waste paper RAL-UZ 72, januari 2009 |
Eis: In addition, no colorants, surface-finishing agents, auxiliaries and coating materials may be used, which are classified in accordance with Section 4, Gefahrstoffverordnung (Ordinance on Hazardous Substances) pursuant to Annex 1 to Directive 67/548/EEC („Publication of the List of Dangerous Substances and Preparations“, including all adaptation directives) and which according to Annex VI to that Directive 67/548/EEC require labeling with any of the following Risk Phrases: R 40, R 43, R 45, R 46, R 49, R 60, R 61, R 62, R 63, R 68, or which according to the current version of TRGS 905 are classified as carcinogenic, mutagenic or reprotoxic substances, or which pursuant to Section 5, Gefahrstoffverordnung (Ordinance on Hazardous Substances), require manufacturers or importers to classify them according to Annex VI to Directive 67/548/EEC.Verificatie: The applicant shall demonstrate compliance with the requirement by presenting statements of the suppliers of colorants, surface-finishing agents, auxiliaries and coating materials according to Annex 3 to the Contract pursuant to RAL-UZ 14 / RAL-UZ 72. These statements must be signed by the head of the product development unit or a similar department of the respective company. |
| EU Ecolabel Kopieerpapier en grafisch papier
Versie: 4 september 2002 |
Eis: Er mogen geen commerciële kleurstofformules worden gebruikt bij pulp of papier waarvoor ten tijde van de aanvraag een van de volgende risicozinnen (of combinaties ervan) geldt of kan gelden: R50, R51, R52, R53, zoals omschreven in Richtlijn 1999/45/EG van het Europees Parlement en de Raad van 31 mei 1999 betreffende de aanpassing van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen inzake de indeling, de verpakking en het kenmerken van gevaarlijke stoffen (PB L 200 van 31.5.1999, blz. 1), en de latere wijzigingen daarvan. Er mag geen commerciële kleurstofformulering worden gebruikt bij pulp of papier die meer dan een totaal van 2 gewichtsprocenten bevat van stoffen waarvoor ten tijde van de toepassing een van de bovenstaande risicozinnen geldt of kan gelden (of combinaties ervan) overeenkomstig Richtlijn 67/548/EEG en de latere wijzigingen ervan. Dit criterium geldt niet voor formuleringen waarbij de classificatie alleen het gevolg is van de aanwezigheid van kleurcomponent(en) met een fixatiegraad van ten minste 98 %. De fixatiegraad wordt genomen als de totale kleurstofretentie op de vezels in het proces.Verificatie: De aanvrager moet een verklaring overleggen waarin staat dat aan dit criterium wordt voldaan, tezamen met de juiste documentatie ter staving, zoals de relevante gegevensbladen voor materiaalveiligheid. |
| Milieukeur Kantoorpapier Datum ingang: 1 oktober 2007 |
Eis: Metaalcomplexkleurstoffen of pigmenten: Er mogen geen kleurstoffen of pigmenten worden gebruikt die zijn gebaseerd op lood, koper, chroom, nikkel of aluminium. Koperfthalocyaninekleurstoffen of -pigmenten mogen echter wel worden gebruikt.Verificatie: De aanvrager moet een verklaring overleggen waarin staat dat hieraan wordt voldaan.Eis: Ionische verontreinigingen in kleurstoffen: Het gehalte aan ionische verontreinigingen in de gebruikte kleurstoffen mag niet hoger zijn dan Ag 100 ppm; As 50 ppm; Ba 100 ppm; Cd 20 ppm; Co 500 ppm; Cr 100 ppm; Cu 250 ppm; Fe 2 500 ppm; Hg 4 ppm; Mn 1 000 ppm; Ni 200 ppm; Pb 100 ppm; Se 20 ppm; Sb 50 ppm; Sn 250 ppm; Zn 1 500 ppm. Verificatie: Eis: Verificatie: |
| Nordic Swan Chemical module Versie 1.0, 9 oktober 2003 |
Eis: Dyes (trade products) classified as environmentally harmful in accordance with EU Directive 99/45/EC shall not be used for the dyeing of pulp or in the printing of paper products.Eis: Dyes for printing and dyeing shall contain a maximum of 2% by weight of substances classified as environmentally hazardous in accordance with EU Directive 67/548/EEC with the risk phrases R50+R53, R51+R53 or R52+R53.The above requirements does not include dyestuffs that are fixed to fibres > 98% where the constituent substances are not found in Begränsningsdatabasen (Sweden) (Products Register), “Listen over uønskede stoffer”, (List of undesired substances), Orientering fra Miljøstyrelsen. No. 9, 2000. (Denmark) and Miljøvernmyndighetenes Obs-liste (the Environmental Authorities’ Warning List), (Norway). The degree of fixation is calculated as the total retention of dyestuffs on the fibres during the process. Eis: Eis: Eis: Verificatie alle eisen: |
Verificatiemogelijkheden
Zowel Blaue Engel als het EU Ecolabel en Nordic Swan stellen eisen aan het gebruik van Azo-kleurstoffen in papier. Deze labels kunnen dan ook worden gebruikt als manier om te controleren dat de schadelijke Azo-kleurstoffen niet zijn toegepast. De keurmerken zelf controleren het voldoen aan de eis door middel van een verklaring van de leverancier.
Alle keurmerken stellen eisen aan kleurstoffen en pigmenten anders dan Azo-kleurstoffen. Aandachtspunten zijn de aanwezigheid van schadelijke zware metalen en de toepassing van kleurstoffen die bijvoorbeeld geclassificeerd zijn als milieuschadelijk. De eisen van de verschillende keurmerken verschillen en het is niet eenvoudig aan te geven welk keurmerk relatief streng of minder streng is. Bij aankoop van papier met een Blaue Engel, EU Ecolabel, Milieukeur of Nordic Swan mag worden aangenomen dat de meest schadelijke kleurstoffen zijn uitgesloten van gebruik. De keurmerken controleren het voldoen aan de eisen met verklaringen van leveranciers en technische dossiers (zoals veiligheidsinformatiebladen waarop de gegevens van de gebruikte kleurstoffen staan). De controle is in dit geval dus afhankelijk van de medewerking van de leveranciers (er worden geen testen uitgevoerd door certificerende instellingen).
Ontwikkeling en innovatie
Er zijn al veel plantaardige, biologisch afbreekbare kleurstoffen ontwikkeld die als alternatief kunnen dienen voor schadelijke (Azo-)kleurstoffen. Hierop vindt ook nog verdere innovatie plaats. Tevens wordt het hergebruik van kleurstoffen bevorderd en worden gesloten systemen ontwikkeld voor het aanbrengen en verwijderen van kleurstoffen.
Eisen duurzaam papier
Gezien de mogelijke schadelijke effecten van Azo-kleurstoffen en andere kleurstoffen ligt aandacht voor deze stoffen voor de hand. Door gebruik te maken van papier met een Blaue Engel, EU Ecolabel en Nordic Swan label kan worden gekozen voor papier waarin schadelijke Azo-kleurstoffen en andere kleurstoffen zijn uitgesloten van gebruik. Hierbij moet gerealiseerd worden dat controle van de eisen plaatsvindt door middel van het overleggen van documenten. Papier met Milieukeur laat het gebruik van Azo-kleurstoffen vrij.
Wensen duurzaam papier
Geen.
Referenties
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2006a, Verordening (EG) nr. 1907/2006 van het Europees Parlement en de Raad inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH), http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:396:0001:0848:NL:PDF.
Commissie van de Europese Gemeenschappen 2007a, Beschikking van de Commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG).
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot wijziging van Beschikking 1999/554/EG.
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2008b, European Commission Green Procurement (GPP) Training Toolkit – Module 3: Purchasing recommendations Copying and Graphic Paper BaCKGROUND Product Report, Brussels, Belgium.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2008, De productie van papier- van hout tot gestreken papier CEPI, Brussels, Belgium, http://www.sappi.com/NR/rdonlyres/0C0CEF57-2684-40F4-8B05-A52022EB619B/0/ThePaperMakingProcessDutch.pdf.
Der Blaue Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2007, Jaarrapportage 2006 en tussentijdse evaluatie Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Federal Environmental Agency et. al., 2002, Integrated Pollution Prevention and Control in selected Industrial Activities – Installations for Surface Treatment using organic solvents for Dressing, Impregnating, Printing, Coating – Part I – Dressing, Impregnating, Coating – Final Report, Berlin, Germany, http://ec.europa.eu/environment/air/pollutants/stationary/solvents/activities/pdf/d031_ippc_selected_industrial_activities.pdf.
Holik, H (ed). 2007. Handbook of paper and board.Ravensburg, Germany: Wiley-VCH Verlag GmbH &Co. KgaA, Weinheim.
Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture, http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.
International Council of Forest and Paper Associations (ICFPA), jaartal onbekend, Sustainability the forest and paper industry- on its way to sustainability, http://www.icfpa.org/issues_statements/issues/sustainability.php.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.
Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.
Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Stichting Milieukeur, 2007, Certificaatschema kantoorpapier – 1 oktober 2007-1 oktober 2009, http://www.smk.nl/files/certificates/KPSCHEMA_NL6.pdf.
Voedsel en Warenautoriteit (VWA), 2008, Contaminanten uit papier en karton. http://www.vwa.nl/portal/page?_pageid=119,1639827&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_file_id=29951