Omschrijving:
Achtergrond
Binnen de papier- en pulp industrie zijn er verschillende afvalstromen. De vaste afvalstromen bestaan uit bezinksel, kalk, modder, zand en stenen, ‘green liquor’ slib ([¹]), houtafval, schors, rejects (afgekeurde producten), primair slib en bioslib. Gevaarlijke afvalstoffen en overige emissies komen aan de orde in de andere factsheets en worden daarom hier buiten beschouwing gelaten. Het soort en de hoeveelheid afvalstoffen die vrijkomt hangt sterk samen met de processen die in een fabriek plaatsvinden. Wanneer er gebruik wordt gemaakt van oud papier is ook de wijze van het scheiden van oud papier van belang. Bedrijven besteden via het afvalmanagement aandacht aan het ontstaan en de verwerking van afval. In het algemeen verdient het voorkomen van het ontstaan van afval de voorkeur, gevolgd door het verminderen van afval(stoffen), hergebruik in het papierproductieproces, hergebruik voor andere doeleinden, verbranden en storten (IPPC, 2001). Voor verbranding en stort is veelal een voorbehandeling van het materiaal nodig om ongewenste milieueffecten te voorkomen of te minimaliseren (Holik, 2006).
Milieuaspecten
In het algemeen geldt dat de milieueffecten van afval in belangrijke mate afhankelijk zijn van de wijze van verwerking. Zo leidt storten tot landgebruik en kunnen soms emissies van schadelijke stoffen optreden naar de bodem en de lucht. Bij verbranden kunnen schadelijke stoffen in de lucht komen en kunnen schadelijke residuen ontstaan die moeten worden gestort. Hergebruik van afval is vanuit milieuoogpunt veelal de meest wenselijke route. Hergebruik kan bijdragen aan een verminderde inzet van nieuwe grondstoffen en aan energiewinst. Een voorbeeld is de inzet van productieafval uit het productieproces (zoals snijafval bij de papierproductie) en de inzet van oud papier (post consumer afval, oftewel papier dat al is gebruikt). Tegelijkertijd moet bij hergebruik van afvalstoffen rekening worden gehouden met de mogelijke aanwezigheid van schadelijke stoffen in de hergebruikte producten en materialen (zoals zware metalen uit inkten in oud papier).
Gezondheidsaspecten
De gezondheidseffecten van de verwerking van afval zijn afhankelijk van de samenstelling van het afval (de aanwezigheid van gezondheidschadelijke stoffen) en de wijze van verwerking. ‘Green liquor’ is bijvoorbeeld bijtend en kan giftige stoffen bevatten. ‘Black liquor’ is eveneens toxisch, maar wordt nagenoeg volledig teruggewonnen en ingezet voor energieproductie (dit komt dus niet vrij als afval). White liquor komt ook niet vrij, maar dient juist als input voor het proces waarin de cellulosevezels uit het hout worden gehaald (zie voetnoot). Ten aanzien van het afval uit de papierindustrie zijn er geen specifieke aandachtspunten op het gebied van gezondheid. De regels voor afvalverwerking en de kwaliteit van afvalverbrandingsinstallaties zijn binnen Europa over het algemeen zodanig dan belangrijke gezondheidsrisico’s kunnen worden voorkomen.
Huidige stand van zaken
Wereldwijd en met name in de EU zijn veel maatregelen getroffen op het gebied van afvalbehandeling en het rapporteren van afvalstromen (VROM, 2009). De papier- en pulpindustrie in de EU is verplicht om afvalbeheer op te nemen in de duurzaamheidrapporten. Door een tekort aan grondstoffen, de stijgende prijzen van grondstoffen, kostenbesparing en striktere wet- en regelgeving wordt veel afval inmiddels uit financieel oogpunt hergebruikt. Export van afval is tevens gebonden aan strikte regelgeving. Veel van het oud papier wordt uit Europa geëxporteerd naar andere landen, zoals China. Procesafvalstoffen worden veelal binnen de EU (her)gebruikt. Zo worden in Nederland sinds 2002 alle ontinktingslib, schors en houtresten hergebruikt of voor een andere nuttige toepassing ingezet. Van het zuivering- en papierslib en rejects wordt sinds 2002 meer dan de helft hergebruikt of anders toegepast (FOI, 2006).
Keurmerken
| Keurmerk | Eis en verificatie |
| Blaue Engel | Geen eis. |
| EU Ecolabel
Kopieerpapier en grafisch papier
Versie: 4 september 2002 |
Eis:
Alle locaties voor de productie van pulp en papier moeten een systeem hebben voor de behandeling van afval (zoals omschreven door de desbetreffende regelgevende instanties die bevoegd zijn voor de pulp- en papierproductielocaties in kwestie) en restproducten die afkomstig zijn van de productie van het product met de milieukeur. In de aanvraag moet dit systeem worden gedocumenteerd of uitgelegd met ten minste informatie betreffende de volgende aspecten:
Verificatie: De aanvrager moet een beschrijving van het afvalbeheer voor de desbetreffende locaties indienen en een verklaring dat aan dit criterium wordt voldaan. |
| Milieukeur Kantoorpapier
Datum ingang: 1 oktober 2007 |
Geen eis. |
| Nordic Swan
Versie 1.0, 9 oktober 2003 |
Eis:
All waste types generated in the factory area must be sorted at source and the various waste fractions shall be recycled or reused to as great extent as possible. The waste fractions and the way in which they are processed shall be reported. The applicant must state if the waste is classified as environmentally harmful in accordance with national legislation. Combustible waste containing wood with a positive thermal value must not be discarded. Verificatie: The paper manufacturer must account for the following:
|
Verificatiemogelijkheden
Het EU Ecolabel en het Nordic Swan label stellen eisen aan het afvalbeheer. Hierbij worden geen eisen gesteld aan minimale percentages hergebruik e.d., maar wordt uitsluitend ingegaan op het feit dat procedures voor afvalscheiding en verwerking aanwezig moeten zijn. Nordic Swan vereist wel dat ‘zoveel mogelijk’ van het afval gerecycled of hergebruikt moet worden, maar definieert ‘zoveel mogelijk’ niet. De eis is daardoor niet goed controleerbaar. Verificatie vindt plaats door middel van documenten waarin het afvalmanagement wordt beschreven.
Ontwikkeling en Innovatie
Ontwikkeling en innovatie richt zich in de papierindustrie in eerste instantie op het vermijden en verminderen van afval. Daarnaast wordt naar innovatieve technieken gezocht om afval in te zetten als grondstof voor andere producten of als biomassa (EEA, 2006a). Zo wordt bijvoorbeeld papierresidu (vezels die niet meer kunnen worden gebruikt, klei en krijt) verwerkt tot een product dat wordt ingezet in de wegenbouw en in betonproducten en wordt papierkalk dat resteert na verbranding van afval uit de papierindustrie ingezet als kalkvervanger in de bouwindustrie (VNP, 2004). Uit sommige oude stortplaatsen wordt biogas of stortgas gewonnen (Energieprojecten.com, 2009).
Het concept van ‘cradle to cradle’ wordt ook binnen de papierindustrie steeds vaker genoemd. Met ‘cradle to cradle’ wordt bedoeld dat alle gebruikte materialen na gebruik in het ene product, nuttig kunnen worden ingezet in een ander product, zonder kwaliteitsverlies of restproducten die alsnog gestort moeten worden (McDonough, 2002). Ook binnen de papierindustrie wordt nagedacht over het cradle-to-cradle maken van de papierproductie. Hierbij wordt met name gekeken naar recycling (inzet van virgin vezels beperken), de afbreekbaarheid/composteerbaarheid van materialen, de inzet van afvalstromen in andere toepassingen (zoals de inzet van ontinktingsresidu als cementachtige toeslagstof en biobrandstof) en het gebruik van additieven die voldoen aan het cradle-to-cradle concept. Sommige producenten profileren zich ook al expliciet als voorvechters van het cradle-to-cradle concept. Wanneer het voorkomen van ‘downcycling’ (recycling van producten en materialen in laagwaardiger toepassingen) als onderdeel van het cradle-to-cradle principe wordt beschouwd, dan is er op dit moment nog geen sprake van cradle-to-cradle papier. Bij recycing van papier treedt immers nog steeds kwaliteitsverlies op waardoor gerecyclede vezels uiteindelijk in laagwaardiger toepassingen moeten worden ingezet. Het originele Engelstalige boek ‘Cradle to Cradle’ was ook niet van papier gemaakt, maar van een recyclebare kunststof die na een eenvoudig proces opnieuw als glossy, helderwit ‘papier’ kan worden gebruikt. In warm water lost de inkt op, zodat er schone kunststof achterblijft. Ook de inkt kan opnieuw als inkt dienst doen.
Eisen duurzaam papier
Aangezien de aandacht voor een verantwoord afvalbeheer in productielanden buiten Europa beperkt kan zijn, kan het zinvol zijn om na te gaan in hoeverre producenten over een afvalbeheerplan beschikken. Hiervoor kan gebruik worden gemaakt van de eisen die het EU Ecolabel en Nordic Swan stellen. Beide keurmerken vragen naar een beschrijving van het afvalbeheer. De eis van Nordic Swan dat het afval zoveel mogelijk gerecycled en hergebruikt dient te worden is niet goed controleerbaar en kan dan ook alleen als een bijdrage aan bewustwording worden gezien.
Wensen duurzaam papier
Geen.
Referenties
Commissie van de Europese Gemeenschappen , 2006b, Richtlijn 2006/12/EG van het Europees parlement en de raad van 5 april 2006 betreffende afvalstoffen, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2006:114:0009:0021:NL:PDF.
Commissie van de Europese Gemeenschappen 2007a, Beschikking van de commissie van 21 juni 2007 tot wijziging van de Beschikkingen 2001/689/EG, 2002/739/EG, 2002/740/EG, 2002/741/EG en 2002/747/EG met het oog op de verlenging van de geldigheid van de milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur aan bepaalde producten (2007/457/EG).
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2007b, 2002/741/EG: Beschikking van de Commissie van 4 september 2002 tot vaststelling van de herziene milieucriteria voor de toekenning van de communautaire milieukeur voor kopieerpapier en grafisch papier en tot wijziging van Beschikking 1999/554/EG.
Commissie van de Europese Gemeenschappen, 2008b, European Commission Green Procurement (GPP) Training Toolkit – Module 3: Purchasing recommendations Copying and Graphic Paper Background Product Report, Brussels, Belgium.
Confederation of European Paper Industry (CEPI), 2007, Sustainability Report 2007, CEPI, Brussels, Belgium, http://www.cepi.org/Objects/1/Files/CEPI%20SR%20FINAL%20WEB.pdf .
Der Blauwe Engel, 2006, Basic Criteria for Award of the Environmental Label Recycled Paper RAL-UZ 14. http://www.blauer-engel.de/en/index.php.
Energieprojecten.com, 2009, energieprojecten, http://www.energieprojecten.nl/index.html.
European Environmental Agency (EEA), 2006 a, EEA Technical report No 5/2006; Paper and cardboard — recovery or disposal? Review of life cycle assessment and cost-benefit analysis on the recovery and disposal of paper and cardboard European Environment Agency, EEA Copenhagen, Denmark, http://www.eea.europa.eu/publications/technical_report_2006_5.
Eurostat, 2008, External and intra-European Union trade: Monthly statistics – Number 1/2008, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page?_pageid=1073,46587259&_dad=portal&_schema=PORTAL&p_product_code=KS-AR-08-001.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2006, Jaarrapportage 2004 en sommatierapport BMP-3 Papier- en kartonindustrie, www.fo-industrie.nl/aspx/download.aspx?LibCatIdt=00000002&File=fo-988pisommatierapportbmp-3.pdf.
Facilitaire Organisatie Industrie (FOI), 2008, Jaarrapportage 2007 Papier- en kartonindustrie, http://www.fo-industrie.nl/aspx/get.aspx?xdl=/views/fo-industrie/xdl/page&ItmIdt=00000139&SitIdt=00000002&VarIdt=00000001.
Forestplatform, 2007, Forest Based Sector technology platform, A Bio-solution to Climate Change, Final report of the Biorefinery Taskforce to the, Forest-based sector Technology Platform
http://www.forestplatform.org/easydata/customers/ftp/files/New_files/FTP_biorefinery_report_part1.pdf.
Holik, H (ed). 2007. Handbook of paper and board.Ravensburg, Germany: Wiley-VCH Verlag GmbH &Co. KgaA, Weinheim.
Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC), 2001, Reference document on best available techniques – pulp and paper manufacture http://ec.europa.eu/environment/ippc/brefs/ppm_bref_1201.pdf.
Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier en karton industrie (VNP), 2004, op weg naar duurzaam ondernemen; Resultaten van acht jaar milieuconvenant voor de Nederlandse papier- en kartonindustrie, http://vnp-online.nl/index.cfm?firm=vnp&fuseaction=show.page&pageid=115.
McDonough, W, en Braungart, M., 2002, Cradle to cradle, North point press, New York, USA.
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), 2007, Landelijk afvalbeheerplan 2002-2012 (LAP), beleidskader (tekst na 3e wijziging), http://www.vrom.nl/pagina.html?id=2706&sp=2&dn=w886.
Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM), 2009, Afvalstoffen, Wetten en regels, Internationaal, http://www.vrom.nl/pagina.html?id=9264.
Nordic Ecolabelling Board, 2001, Regulations for Nordic ecolabelling, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Nordic Ecolabelling Board , 2003, Nordic Ecolabelling of Paper products — Chemical module Version 1.0 9 October 2003, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=503.
Nordic Ecolabelling Board, 2008, Ecolabelling of Copy and Printing Paper – Supplementary Module Version 3.1, 15 March 2005 – 30 June 2010, http://www.svanen.nu/Default.aspx?tabName=CriteriaDetailEng&menuItemID=7056&pgr=44.
Stichting Milieukeur, 2007, Certificaatschema kantoorpapier – 1 oktober 2007-1 oktober 2009, http://www.smk.nl/files/certificates/KPSCHEMA_NL6.pdf.
[1] Bij de celluloseproductie worden houtchips gekookt in zogenaamd ‘white liquor’. Na het koken is deze vloeistof zwart geworden. Het verbranden van de black liquor (voor energieproductie) levert vervolgens de green liquor die weer geregenereerd wordt tot ‘white liquor’. Bij deze laatste stap komt green liquor slib vrij.